Nadir Toprak Elementleri Rekabeti: Çin ve ABD Arasında Küresel Piyasa Gerilimi

13 Ekim 2025

Slogan: “Nadir Toprak, Küresel Güç Mücadelesinin Yeni Silahı”

Küresel piyasalarda son dönemin en kritik başlıklarından biri, enerji ya da petrol değil: nadir toprak elementleri. Bu 17 element, yüksek teknoloji üretiminden savunma sanayisine kadar geniş bir alanda kullanılıyor. Çin’in üretim ve işleme alanındaki hakimiyeti, ABD ve müttefikleri için stratejik bir bağımlılığa dönüştü. Şimdi bu rekabet, sadece ticaret değil, küresel piyasa dengelerini de yeniden şekillendiriyor.

Çin’in Küresel Hakimiyeti

Çin, nadir toprak elementleri üretiminde açık ara dünya lideri. Küresel arzın yaklaşık %70’ini ve işleme kapasitesinin %90’ını elinde tutuyor. Üstelik Pekin yönetimi, sadece ham maddeyi değil, bu metallerin mıknatıs ve alaşım teknolojilerini de kontrol ediyor. Bu nedenle Çin’in aldığı her ihracat kararı, ABD borsalarından Tokyo endekslerine kadar anında fiyat etkisi yaratıyor.

2025 yılı itibarıyla Çin, nadir toprak mıknatıslarının ihracatına lisans zorunluluğu getirdi. Bu karar, küresel tedarik zincirlerinde ciddi endişe yarattı. Nadir toprak fiyatları, sadece iki hafta içinde ortalama %18 yükseldi; bu da elektrikli araç, çip ve savunma hisselerinde dalgalanmalara neden oldu.

ABD ve Müttefiklerinden Karşı Hamle

ABD, 1980’lerde lider olduğu bu alana geç dönüş yaptı. Kaliforniya’daki Mountain Pass madeni yeniden devreye alınırken, MP Materials ve Lynas Rare Earths gibi firmalar, devlet destekli yatırımlarla işleme kapasitesini artırıyor. Ayrıca ABD, Avustralya ve Kanada ile yeni bir “Nadir Toprak Tedarik İttifakı” kurdu. Hedef, Çin’e olan bağımlılığı 2030’a kadar yarı yarıya azaltmak.

Küresel Piyasalarda Yansımalar

Nadir toprak elementlerindeki arz riski, 2025 itibarıyla emtia piyasalarında stratejik volatilite yarattı. Neodymium ve terbium fiyatları 5 yıllık zirvelerine yaklaşırken, bu durum yenilenebilir enerji şirketlerinin maliyetlerini yükseltti. ABD borsalarında nadir metal üreticileri değer kazanırken, elektronik devleri tedarik maliyetlerini hedge etmek için uzun vadeli kontratlara yöneldi.

Goldman Sachs analistlerine göre, Çin’in ihracat kontrolleri sürerse 2026’da küresel teknoloji üretim maliyetleri ortalama %4 artabilir. Bu da Nasdaq ve S&P 500 endekslerinde orta vadeli kârlılık baskısı anlamına geliyor.

Jeopolitik ve Ekonomik Risk

Çin’in bu alandaki stratejisi, sadece ticari değil, aynı zamanda politik bir araç olarak da görülüyor. ABD’nin yarı iletkenlere yönelik ihracat yasaklarına misilleme olarak Pekin, “nadir toprak ihracat lisanslarını” koz olarak kullanabilir. Bu durum, küresel piyasalarda yeni bir ticaret soğuk savaşı riskini gündeme getiriyor.

ABD tarafında ise “Clean Supply Act” tasarısı gündemde. Bu yasa, stratejik minerallerin tedarikinde müttefik ülkelerle ortak rezerv oluşturulmasını öngörüyor.

Sonuç: Küresel Piyasa Dengesi Yeni Bir Çağa Giriyor

Nadir toprak elementleri artık sadece sanayi girdisi değil, piyasa gücünün sembolü. Çin’in üstünlüğü, ABD’nin hamleleri, Avrupa ve Japonya’nın denge arayışları, önümüzdeki yıllarda emtia fiyatlarından teknoloji üretimine kadar her alanı etkileyecek.

Enerji savaşlarının yerini, element savaşları aldı. Bu savaşın kazananı, yalnızca yeraltı zenginliklerini değil, teknoloji ve finans piyasalarını yöneten aklı elinde bulunduran ülke olacak.